Từ trò chơi dân gian đến biểu tượng của giai cấp lao động
Trước cả khi bóng đá hiện đại ra đời, người dân xứ sương mù đã có những trận cầu mang tính cộng đồng vào dịp Giáng sinh. Lịch sử ghi nhận từ thế kỷ 12, khắp các vùng nông thôn Anh đã tồn tại hình thức “mob football” – trò chơi dân gian mà cả làng chia phe tranh giành một quả bóng (thường làm bằng bàng quang động vật) qua các con phố hoặc bờ đồng. Không có luật lệ, không có trọng tài, chỉ có tiếng hò hét và niềm vui thuần túy.
Các trận này thường diễn ra vào Giáng sinh và Lễ Phục sinh, bởi đó là hai dịp hiếm hoi người dân được nghỉ ngơi. Một vài thị trấn, như Orkney ở Scotland hay Ashbourne ở Derbyshire, vẫn giữ truyền thống này đến tận hôm nay – minh chứng cho mối liên hệ lâu đời giữa Giáng sinh và bóng đá trong văn hóa Anh.
Khi bóng đá chuyên nghiệp hình thành vào cuối thế kỷ 19, nước Anh bước vào thời kỳ công nghiệp hóa mạnh mẽ. Đối với tầng lớp lao động, những người làm việc sáu ngày mỗi tuần, bóng đá trở thành niềm giải trí giá rẻ và gần gũi nhất.
Giáo sư lịch sử Martin Johnes từng viết: “Trong thời đại Victoria, Giáng sinh là ngày nghỉ hiếm hoi của công nhân. Họ ra sân bóng không chỉ để xem, mà để cảm nhận niềm tự do duy nhất trong năm.” Năm 1871, Đạo luật Ngày nghỉ Ngân hàng (Bank Holidays Act) công nhận Boxing Day (26-12) là ngày nghỉ chính thức, mở đường cho các CLB tổ chức những trận cầu đông nghẹt khán giả.
Khi ấy, việc đá hai, thậm chí ba trận trong bốn ngày dịp Giáng sinh – Phục sinh là điều bình thường. Năm 1913, Liverpool thắng Manchester City 4–2 vào ngày 25-12, thua lại 0–1 hôm sau, rồi hòa Blackburn 3–3 chỉ một ngày sau nữa. Lịch thi đấu khắc nghiệt, nhưng khán đài luôn đầy ắp, bởi với nhiều người, đó là cách duy nhất để tận hưởng ngày lễ.
Vì sao người Anh thích ra ngoài vào Giáng sinh
Ngày nay, Giáng sinh gắn liền với hình ảnh quây quần trong nhà, nhưng ở thế kỷ 19–20, người Anh thích ra ngoài hơn là ở nhà. Nhà cửa công nhân thời đó chật chội, lạnh lẽo, thiếu tiện nghi. Một ngày nghỉ đồng nghĩa với cơ hội trốn khỏi khói than và những bức tường ẩm ướt. Họ kéo nhau ra đường, tới sân bóng, rạp hát, hội chợ – những không gian công cộng nơi niềm vui thuộc về tất cả.
Vì thế, bóng đá Giáng sinh không chỉ là thể thao, mà là nghi lễ xã hội: một cuộc gặp gỡ cộng đồng, nơi niềm tin, niềm tự hào địa phương và cả tinh thần giai cấp được thể hiện qua màu áo. Trong thời kỳ mà công nhân Anh bắt đầu đòi hỏi quyền lợi và bản sắc, bóng đá ngày lễ là tiếng nói của họ.
Sau Thế chiến II, đời sống người Anh cải thiện rõ rệt. Nhà cửa khang trang hơn, tivi phổ biến, thực phẩm dồi dào. Giáng sinh dần trở thành lễ hội gia đình thay vì sự kiện cộng đồng. Việc di chuyển trở nên khó khăn hơn khi phương tiện công cộng hạn chế vào dịp lễ, khiến các CLB phải dồn lịch sang Boxing Day (26-12) thay vì đá đúng ngày 25-12.
Trận đấu Giáng sinh cuối cùng ở Anh diễn ra năm 1965, khi Blackpool thắng Blackburn Rovers 4–2. Ở Scotland, phải đến năm 1976, truyền thống này mới kết thúc với trận Clydebank hòa St Mirren 2–2. Duy chỉ có Bắc Ireland vẫn duy trì chung kết Steel & Sons Cup mỗi mùa Giáng sinh, như một nhánh ký ức còn sót lại.
Sự khác biệt với châu Âu
Không phải ai cũng chấp nhận thi đấu vào ngày lễ. Một số tuyển thủ nổi tiếng như Arthur Bridgett (Sunderland) hay Harold Fleming (Swindon Town) đã từ chối ra sân vào Giáng sinh vì đức tin. Luật FA khi ấy cho phép các đội không bắt buộc thi đấu vào các ngày lễ tôn giáo. Với họ, niềm tin và truyền thống tôn giáo vẫn là thứ thiêng liêng hơn cả sự nghiệp.
Trong khi người Anh đắm chìm trong “bóng đá mùa lễ”, phần còn lại của châu Âu chọn nghỉ ngơi và tuyết trắng. Ở Đức, Áo hay Thụy Sĩ, người ta trượt tuyết, chứ không ra sân vận động. Nhà sử học Alexander Jackson, thuộc Bảo tàng Bóng đá Quốc gia Anh, lý giải rằng điều này bắt nguồn từ sự khác biệt lịch sử: “Bóng đá trở thành môn thể thao quần chúng ở Anh sớm hơn hàng chục năm so với châu Âu. Vì vậy, việc đá bóng vào Giáng sinh đã ăn sâu vào văn hóa Anh trước khi các quốc gia khác kịp hình thành truyền thống riêng.”
Tại Italy, đến năm 2017 Serie A mới lần đầu tổ chức trận Boxing Day, coi đó là bước thử nghiệm học theo Premier League. Nhưng ở Anh, lịch thi đấu Giáng sinh đã tồn tại gần 150 năm – không phải là bản sao, mà là một phần DNA của nền bóng đá này.
Ngày nay, lịch thi đấu dày đặc dịp Giáng sinh bị nhiều HLV than phiền. Jürgen Klopp hay Pep Guardiola đều chỉ trích Premier League vì khiến cầu thủ kiệt sức. Nhưng với người Anh, bóng đá là món ăn không thể thiếu của mùa lễ hội.
Hàng triệu người xem trận Boxing Day cùng gia đình sau bữa trưa; quán rượu đông nghẹt, đường phố ngập sắc áo đỏ – trắng – xanh. Dù thế giới bóng đá đã toàn cầu hóa, Giáng sinh và bóng đá vẫn là hai khái niệm song hành ở nước Anh, như thể tiếng chuông nhà thờ và tiếng reo hò trên khán đài cùng ngân lên một giai điệu mùa đông.
