SEA Games 33 đang tới gần (khởi tranh vào ngày 4-12), và như thường lệ, bảng tổng sắp huy chương sẽ lại tạo ra những “cơn sốt” ngắn hạn. Thế nhưng, dư luận trong giới thể thao vẫn luôn thắc mắc: SEA Games đứng ở đâu trong tiến trình hội nhập thể thao toàn cầu? Thể thao khu vực Đông Nam Á đã thực sự trưởng thành, minh bạch và sẵn sàng tuân thủ chuẩn mực quốc tế hay vẫn là một “vùng trũng”?
Khi Ủy ban Olympic quốc tế (IOC) ngày càng siết chặt các chuẩn mực trong các cuộc tranh tài, thì SEA Games cũng buộc phải tuân thủ quy định, trong đó có 3 trụ cột: phòng chống doping, xác định giới tính và nhập quốc tịch cho vận động viên (VĐV).
Doping - vốn là bóng ma lẩn khuất sau mỗi kỳ đại hội, giờ đã trở thành thước đo trung thực của cả một nền thể thao. Trong 2 kỳ SEA Games gần nhất (2021 và 2023), đều phát hiện số lượng VĐV dương tính doping đáng kể, phần lớn đến từ những môn vốn được xem là “nội bộ Đông Nam Á” như: pencak silat, cử tạ hay kurash, nhưng vấn đề không nằm ở con số. Điều đáng lo là tư duy: phần lớn các quốc gia vẫn coi doping như một rủi ro truyền thông, không phải nguy cơ làm suy kiệt giá trị thể thao.
Trong khi đó, mô hình kiểm tra của IOC và WADA đã bước sang giai đoạn “sinh học hóa” - nghĩa là dữ liệu VĐV được theo dõi liên tục bằng hộ chiếu sinh học, chứ không chỉ phụ thuộc kết quả một lần xét nghiệm. Thái Lan, nước chủ nhà SEA Games 33, sẽ lần đầu tiên đưa vào vận hành hệ thống kiểm tra song song với Trung tâm chống doping châu Á. Điều này cho thấy khu vực đang bị kéo ra khỏi vùng an toàn. Không còn chuyện “môn nhỏ thì dễ thở”, hay “VĐV trẻ thì nương tay”. Cơ chế mới hướng tới việc đặt mọi quốc gia vào cùng một mặt phẳng giám sát, đó là tiến bộ không thể trì hoãn thêm.
Câu chuyện liên quan đến giới tính cũng là vấn đề nhạy cảm, nhưng lại chính là bài kiểm tra sức chịu đựng của hệ thống đạo đức thể thao. Thế giới đã đi qua nhiều tranh cãi lớn, từ các giải vô địch đến Olympic, về các lợi thế sinh học liên quan đến testosterone... Nhưng SEA Games nhiều năm qua thường chọn cách im lặng. Nghi ngờ có, lời xì xào có, nhưng quy trình minh bạch thì vì nhiều lý do, luôn không được triển khai.
Tuy nhiên, tại SEA Games 33, dưới sức ép của IOC, đã bổ sung cơ chế xác nhận giới tính đối với những môn trọng điểm. Đây không chỉ là câu chuyện y tế, nó là bước khẳng định rằng SEA Games không thể là nơi đứng ngoài dòng chảy thế giới. Những quyết định khó khăn này nếu được thực thi nghiêm túc sẽ bảo vệ cả hai phía: VĐV có quyền được tôn trọng, và đối thủ của họ có quyền được thi đấu trong sự công bằng tuyệt đối.
Tương tự là vấn đề nhập tịch VĐV. Câu chuyện tưởng như mang màu sắc chính trị - xã hội, thực chất lại phản ánh rất rõ tham vọng của từng nền thể thao. Sử dụng VĐV nhập tịch là xu hướng phổ biến toàn cầu nhưng vấn đề của SEA Games nằm ở chỗ: nhập tịch để đạt mục tiêu thành tích hơn là một phần của chiến lược đầu tư dài hạn.
IOC yêu cầu VĐV phải có quốc tịch hợp pháp ít nhất 3 năm trước khi thi đấu. Theo hướng này, SEA Games 33 sẽ chứng kiến lần đầu tiên hồ sơ VĐV nhập tịch bị kiểm tra chặt chẽ theo chuẩn Olympic.
Những nhà tổ chức SEA Games liệu có chấp nhận thay đổi để tìm lại giá trị nguyên bản của thể thao, giúp sự kiện này thực sự là cuộc tranh tài có ý nghĩa thúc đẩy sự phát triển của các tài năng, tiếp cận các chuẩn mực thế giới.
Thể thao khu vực nhiều năm qua vẫn sống trong 2 “định dạng”: vừa muốn vươn tới Olympic, vừa muốn giữ những đặc thù tồn tại suốt nhiều thập kỷ. Đó là lý do mà ngay việc tinh gọn các môn thi, tập trung cho hệ thống Olympic, dù được kêu gọi vẫn không có sự đồng thuận trong hành động thực tế.
SEA Games 33 đặt Đông Nam Á vào một ngã rẽ. Hoặc khu vực chấp nhận chuẩn mực của thế giới, hoặc tiếp tục duy trì những ngoại lệ cũ và để khoảng cách với thể thao toàn cầu ngày càng rộng hơn. Lựa chọn nào cũng có giá, nhưng chỉ một lựa chọn giúp chúng ta tiến về phía trước.
Với thể thao Việt Nam, cũng nên nhìn nhận SEA Games 33 như một cơ hội để soi chiếu chính mình. Nếu chúng ta vẫn xem phòng chống doping là trách nhiệm của nhà tổ chức, vẫn thờ ơ với hộ chiếu sinh học thì khó mà đến gần hơn đấu trường lớn Olympic.
