“Nơi nào có bệnh, gần đó có cây thuốc”. Không chỉ người ở phương Tây mới hiểu điều đó. Lịch sử đấu tranh vì sức khỏe của con người, dù ở chân trời góc bể nào cũng thế, đều được tô đậm với màu xanh của cây thuốc. Trong số đó khó có vị thuốc nào phổ cập khắp năm châu bằng Nhân Sâm. Nói chính xác hơn, không có dược liệu nào một mặt khoác áo huyền thoại, nhưng đồng thời lại được phổ biến rộng rãi trên khắp địa cầu bằng cây thuốc có rể giống hình người.

Ấy thế mà số người thực sự hiểu rõ, hiểu đúng về Nhân Sâm lại không nhiều, thậm chí có khi hiểu sai là khác vì đã nhuộm màu truyền thuyết, khó tránh cường điệu. Không lạ gì nếu Nhân Sâm được ca tụng đủ kiểu, khi là thuốc cải lão hoàn đồng, lúc là thuốc cải tử hoàn sinh. Cũng không có gì lạ nếu người này tưởng Nhân Sâm là thuốc trị bá bệnh, trong khi kẻ kia dùng Nhân Sâm như thuốc cường dương do trăm người bán cố tình lợi dụng tình trạng thiếu thông tin của vạn người mua.

Trên thực tế, cũng như với bất cứ dược liệu nào khác, Nhân Sâm tuy đúng là thuốc quý nhưng hiệu quả chỉ tối ưu khi được dùng theo đúng chỉ định. Ngược lại, tất nhiên, không được dùng trong trường hợp chống chỉ định. Từ kết quả của hàng trăm công trình nghiên cứu trong thực nghiệm cũng như trên lâm sàng, hiện không còn ai nghi ngờ về tác dụng cải thiện chức năng tư duy, ổn định huyết áp, hưng phấn biến dưỡng, điều hòa nội tiết tố, tăng cường sức đề kháng, chống lão hóa, ngăn stress và phòng ngừa ung thư của Nhân Sâm. Không nói chi ở phương Đông, nhiều thầy thuốc ở phương Tây ắt phải có cơ sở khoa học vững chắc khi cổ động cho Nhân Sâm, như vị thuốc quyết định trong bệnh trầm cảm, trong hội chứng mệt mỏi kinh niên cũng như cho đối tượng của các căn bệnh thời đại, từ cườm mắt cho đến tiểu đường. Không lạ gì nếu Nhân Sâm trong nhiều năm liền được bình bầu vào vị trí hàng đầu của thuốc chống stress.

Đi xa hơn nữa, các nhà nghiên cứu cũng đã xác minh  nhiều yếu tố gây bất lợi trong khi dùng Nhân Sâm không đúng cách. Nhân Sâm không vô cớ làm tăng huyết áp, gây mất ngủ bồn chồn, nếu người tiêu dùng đừng lạm dụng thuốc hoặc về liều lượng, hoặc dùng cùng với chất kích thích (bia- rượu, Nicotin), với dược phẩm hưng phấn thần kinh.

Thêm vào đó, vì Nhân Sâm là thuốc có tác dụng theo kiểu cung ứng năng lượng nên vị thuốc này khó có hiệu năng tối đa nếu không được hỗ trợ bởi các chất xúc tác sinh học. Dùng Nhân Sâm độc vị tuy không sai, chẳng hạn cấp thời trong trường hợp tụt huyết áp, nhưng khéo hơn nhiều nếu kết hợp Nhân Sâm với sinh tố, khoáng tố vi lượng, men sinh học, hoạt chất thực vật…, để tuy không xa rời kinh nghiệm cổ truyền, nhưng qua đó có thể cộng hưởng tác dụng theo tri thức của y học hiện đại.

Nhưng cho dù có được thế vẫn chưa đủ để hiệu quả chắc ăn như bắp. Nhân Sâm khó là “sâm” nếu không đảm bảo chất lượng trong quá trình nuôi trồng, thu hái, chế biến và bảo quản, từ chọn sâm đúng giống, trồng sâm theo đúng mô hình sinh học cho đến kỹ thuật ly trích nhóm hoạt chất ảnh hưởng trên sức khỏe con người mang tên Ginsenosides. Nói thế không có nghĩa là tác dụng của nhân sâm chỉ do Ginsenosides. Nhưng với Ginsenosides trong thành phần thì dược phẩm chắc chắn không đi ngược với hiệu năng nguyên thủy của Nhân Sâm. Người bệnh không chỉ cần thuốc có hiệu quả. Dược phẩm đồng thời phải an toàn khi dùng dài lâu với hiệu năng ổn định. Thuốc sản xuất từ Nhân Sâm, cho dù có tán hươu tán vượn cách nào tùy ý, vẫn khó là thuốc tốt nếu trong thành phần không có Ginsenosides. Chính vì thế đừng tưởng thuốc phải thật đắt mới là thuốc tốt. Trong khi Nhân Sâm nếu rẻ chắc là của ôi. Tốt nhất nên chọn thành phẩm của nhà sản xuất có bề dày lịch sử vì nếu thuốc xấu dễ gì được ưa chuộng cả trăm năm.

Chiếc áo không làm nên thầy tu. Khó ở chỗ mấy ai dám khẳng định áo nào thật, áo nào giả, nếu áo được may khéo. Không chỉ với Nhân Sâm, với thuốc nào cũng thế, tác dụng phải được chứng minh để người bệnh đừng dùng thuốc chỉ vì quảng cáo êm tai.

Góc tư vấn của bác sĩ Lương Lễ Hoàng